Organisatieontwikkeling vanuit een natuurlijk perspectief

We voelen de noodzaak om te veranderen

Werkend Nederland is in transitie. Elke organisatie voelt de noodzaak om iets te veranderen. Is het niet de structuur dan is het wel de cultuur. Overigens staan beiden in interactie met elkaar. Andere wensen van medewerkers, andere behoeftes van klanten/cliënten/burgers en leerlingen, maar ook wettelijke en professionele eisen en innovatie vragen om aanpassing. Een organisatie die hier niet in meegaat komt in de problemen, raakt achter of kan haar bestaansrecht moeilijk waarmaken.

Het van buiten naar binnen denken en weer terug staat centraal in de verandering. Het doel is om weer terug te gaan naar het DNA van de organisatie (of om deze opnieuw te vinden) en deze weer met nieuwe energie te realiseren. Deze vitalisering geldt niet alleen voor de organisatie op zichzelf, maar zeker ook voor de individuele medewerker. Je hebt je als organisatie zo snel mogelijk (en blijvend) aan te passen aan je omgeving. Een duurzame en wendbare organisatie, purpose gedreven, is daarmee een doel geworden. Met gelukkige medewerkers die werken aan gelukkige klanten evenals betekenisvol werken in een betekenisvolle economie.

De natuur als inspirator voor ontwikkelingsvraagstukken

Biomimicry is in opkomst. Het betekent letterlijk ‘het imiteren van het leven’ en kent op dit moment vele, vooral duurzame toepassingen. Veel aandacht gaat uit naar technische aspecten die we rechtstreeks uit de natuur kunnen overnemen of hebben overgenomen. Het toepassen van effectieve ventilatiesystemen geïnspireerd door termieten heuvels, plakband geïnspireerd door Gekko’s of zelfreinigende materialen geïnspireerd op de werking van lotusbloemen, zijn enkele voorbeelden. Bedrijven passen life’s principles steeds meer toe.

Veel minder wordt er gekeken naar de evolutionaire processen en de groepsgedragsaspecten bij dieren of volksstammen. De natuur en de ecosystemen daarin hebben al miljarden jaren ervaring met aanpassing aan de omgeving. Door goed te kijken zijn er mechanismen en patronen te ontdekken die min of meer bewezen en duurzaam zijn. Het kan voor organisaties interessant zijn om daar lering uit te trekken en deze te stimuleren in ontwikkelingsvraagstukken. Beschouw deze mechanismen en processen als een absolute must en een basis waar in ieder geval aandacht voor zou moeten zijn in de ontwikkeling om te komen tot wendbare organisaties. Vooral omdat deze duurzaam zijn.

Onlangs had ik samen met een collega een eerste MT meeting van een zorginstelling. Het doel was om gezamenlijke beelden op te halen hoe zij afzonderlijk keken naar hun eigen organisatie als een ondernemende en zelforganiserende organisatie. Die beelden bleken nogal verschillend te zijn en leidde in de praktijk tot verschillende manieren van doen bij de leidinggevenden. Er was geen samenhang en duidelijkheid over de uitstraling die het MT naar haar medewerkers toe hadden. Bewustzijn op een gemeenschappelijk beeld en hoe dit in de onderlinge samenwerking krachtig zou kunnen opereren naar de organisatie toe was er niet.

Het voorbeeld van de zwerm spreeuwen werd als metafoor aangehaald. Een zwerm spreeuwen is erg wendbaar en dat ziet er indrukwekkend en spectaculair uit. Met hoge snelheid weten ze snel te reageren op de omgeving, snel te keren en als zwerm een andere koers voort te zetten. Bepalend daarbij is dat ze nauw in verbinding staan met de directe naaste. De onderlinge afstand met je dichtst bijzijnde lijkt steeds constant te zijn. Bovendien vliegen ze allen met dezelfde snelheid.

De juiste verbinding, hetzelfde beeld en doel en niet teveel van elkaar bewegen was de boodschap voor het MT.

Zo zijn er meerdere voorbeelden uit de natuur die direct op teams en organisaties kunnen worden toegepast waardoor het een en ander helder kan worden gemaakt vanuit een andere insteek.

Ik licht er een aantal uit:

Gedeeld leiderschap

Allereerst valt op dat wij tegenwoordig (en eigenlijk al sinds de jaren ’80) veel aandacht en energie besteden aan leiderschapsprogramma’s en aan opleidingen en workshops over creativiteit en innovatie. Daar gaat heel veel geld in om. Kennelijk hebben we nodig dat we daarin opgeleid worden; dat het op de een of andere manier gemodelleerd en geregisseerd wordt. De natuur is echter een en al creativiteit en vernieuwing en waar leiderschap van nature dynamisch aanwezig is. Voor een groep van mensen, die goed verbonden zijn met elkaar en de omgeving, zouden vanzelf de goede dingen kunnen ontstaan door gedeeld leiderschap ruimte te geven zoals dat in de natuur ook is. Leiderschap en beweging wordt hier dan vooral gestuurd door je intuïtie en het weten wanneer wat te doen is op het juiste moment (timing).

Kleinere groepen creëren ‘engagement’

Dieren die in groepsverband leven (olifanten, apen, dolfijnen, orka’s hyena’s) zijn ‘engaged’ omdat zij daarmee gewapend zijn tegen bedreigingen en tevens krachtig naar buiten kunnen optreden als zich kansen voordoen. Het ontwikkelen van engagement doen zij door te investeren in de community; zij zijn sterk verbonden met elkaar. Daar zit geen expliciete sturing op: zij doen dit instinctief en intuïtief omdat het in hun systeem zit.

Samenwerking kan pas optimaal plaatsvinden wanneer de onderlinge relaties helder zijn (elkaar vertrouwen en accepteren wie we zijn: met elkaar verbonden). Als we elkaar beter kennen en begrijpen en weten hoe de vork in de steel zit, zullen we ook meer voor de ander over hebben waardoor we de wederzijdse afhankelijkheid benutten. Dit impliceert ook dat je momenten moet hebben waarin je fysiek als community bij elkaar bent. Energetisch contact is noodzakelijk.

Inzetten talenten en verschillen

Kenmerkend in de natuur is dat talenten en verschillen optimaal benut worden in groepsverband. Tekortkomingen die ook in de groep zitten worden daardoor verminderd. Individuen met tekortkomingen worden in communities wel opgevangen, verzorgd en geholpen (bv. olifanten en apen), maar er wordt niet geïnvesteerd in het verbeteren van deze tekortkomingen. Dat is niet efficiënt. In de natuur is het talent (latent) aanwezig of niet. Langdurige samenwerking op het inzetten van de combinatie van talenten leidt in de natuur tot grote efficiëntie.

We zien in organisaties dat onnodig veel geïnvesteerd wordt in wat individueel beter moet, maar in potentie niet aanwezig is (ontbreken van talent). Er kan beter geïnvesteerd worden in het ontwikkelen van het aanwezige (potentiële) talent. Want in een ieder schuilt wel een talent. Naast verschillende talenten worden ook andere verschillen in de groep gezien als iets wat een groep krachtig en weerbaar en wendbaar maakt. Hoe groter de verschillen (diversiteit) hoe beter een groep om kan gaan met veranderingen, simpelweg omdat er meer mogelijkheden voor handen zijn. Naast verschillen in talent worden verschillen in sexe, generaties, kleur, ervaringen, manier van kijken etc. als waardevol beschouwd. Het leidt tot betere en snellere oplossingen. Voor de weerbaarheid van organisaties is het belangrijk om optimale samenstelling van teams na te streven waardoor optimaal samenwerking plaats kan vinden tussen generaties door wijsheid, ervaring en energie te combineren.

Struggle and resistance leiden tot groei en kracht

Aan de andere kant leert de natuur ons dat struggle en resistance leiden tot groei en kracht en dat na ‘high performance’ een periode van rust nodig is. Voor teams in organisaties kan dit betekenisvol zijn omdat, wanneer het even tegenzit, dit een kans is om van te leren om er als team weer sterker uit te komen. Teamontwikkeling kan alleen maar voortgang krijgen bij tegenslag en crisis omdat dit kan leiden tot reflectie, bezinning en andere oplossingen. Voorwaarde is wel dat men in de vertraging moet en open moet staan voor de echte dialoog met elkaar.

De historisch culturele waarden

Hoe vaak zien we binnen de bestaande culturen patronen aanwezig die een historisch culturele achtergrond hebben en die organisatieontwikkeling in de weg zitten. Vele volksstammen hebben ons geleerd dat waarden en rituelen zulke enorme kracht hebben. Hier kan meer rekening mee worden gehouden zodat een ontwikkelproces in een organisatie goed kan verlopen. Veel organisaties zijn het DNA kwijtgeraakt of het is niet meer manifest aanwezig. Door goed naar de cultuur te kijken kun je het DNA weer ontdekken en weer ophalen. Welke rituelen en waarden van een organisatie geven weer nieuwe energie en identiteit? Vaak is het DNA weg of verstopt en zijn ze overgenomen door andere patronen die niet meer van de organisatie zijn en belemmerend zijn in de ontwikkeling. Deze zijn vaak in onzichtbare patronen genesteld in de huidige cultuur. Door op zoek te gaan naar het DNA en door ongewenste patronen te herkennen en te erkennen kunnen we daar weer opnieuw betekenis aan geven.

Mijn ervaring is dat bij dit alles een veilige omgeving voorwaardelijk is en dat er ruimte voor teams en mensen aanwezig moet zijn om dit te kunnen doen.

Kijkend vanuit de natuur kom ik tot een aantal noties die naar mijn mening steekhoudend zijn om verdere organisatieontwikkeling in gang te zetten:

Een gezamenlijk verlangen

Het is het beste om daarmee te starten. Maak het gezamenlijk beeld van een organisatie manifest. Wat is het verlangen en waar zit het? Waar wil het naar toe en waarom?

Een persoonlijk commitment

Wat is jouw relatie met dit verlangen. Wat is jouw persoonlijke verhaal. Het moet van binnenuit komen, je intrinsieke motivatie. Vanuit je intrinsieke motivatie is het makkelijker om met mensen de verbinding aan te gaan, te gaan samenwerken en bewustzijn te creëren. Waarom verbind jij je aan deze organisatie? Het voorleven gaat vanzelf en is aanstekelijk voor de ander. Snel wordt duidelijk of je erbij past.

Accepteren van elkaars verschillen en talenten

Wanneer we elkaars verschillen kunnen accepteren en de talenten kunnen inzetten ontstaan er meer mogelijkheden om duurzaam samen te werken, zien we meer oplossingen, leren we elkaar waarderen, te vertrouwen en te focussen op het grotere geheel.

Onderlinge relaties

Steek tijd in de relaties. Van elkaar weten hoe de vork in de steel zit en hoe de verhoudingen liggen levert meer bereidheid en vertrouwen op om met elkaar samen te werken. Doe dit vooral op plekken waar je fysiek bij elkaar kunt zijn.

Omgevingsbewust

Verbinding houden met de omgeving is misschien wel het lastigste wat er is, maar essentieel voor gezamenlijke focus en gezamenlijke verbinding op die focus.

Door Cyril Moonen, Senior Organisatiecoach bij adviesbureau Berckeley Square en bioloog.