Heel zorgend Nederland aan de zelforganisatie; de trend is voorbij
Eén voor één gaan ze om. Het moet anders, en ze willen anders. Zorginstellingen stappen massaal over naar zelforganisatie, zelfsturing of zelfstandige teams. Verantwoordelijkheden laag in de organisatie. Ruimte voor de zorgprofessional. Licht gefaciliteerd door de organisatie. En de cliënt, die staat weer centraal. Waarom is deze trend onderweg de nieuwe status quo te worden? Wordt het middel een doel op zich? Berckeley Square ging in gesprek hierover met Annemarie van Dalen. Annemarie van Dalen is gepromoveerd op het thema zorgvernieuwing.
Om de discussie op gang te brengen hebben we een stelling geponeerd:
“Zelforganisatie is te realiseren zonder contact met de cliënt”
Het moet anders en dat is duidelijk. Maar er liggen risico’s op de loer. Zelforganisatie is hot en het krijgt veel aandacht bij de instellingen. Het gevaar is dat het een doel op zich gaat worden en dat alle aandacht uit gaat naar hoe we dat op de beste manier kunnen doen, mogelijk voorbijgaand aan het daadwerkelijke doel dat we het doen voor de cliënt en de medewerker. Want daar gebeurt het uiteindelijk. Het effect van anders organiseren, en daar is zelforganisatie een voorbeeld van, moet zijn dat er iets wezenlijks anders gebeurt tussen medewerker en cliënt. Regie en zelfredzaamheid bij medewerker én cliënt.
Maar waar gaat het hier nou over? Annemarie van Dalen stelt dat de opvattingen over wat we willen bereiken met cliënten bepalend moeten zijn en dat dit ons handelen naar diezelfde cliënt bepaald. Dat zou heel goed in oude structuren en organisatievormen kunnen maar de praktijk leert dat dit heden ten dage te duur is, niet meer past bij hoe medewerkers willen worden aangestuurd en onvoldoende wendbaarheid en aanpassing geeft aan wat de cliënt nodig heeft. Dan hebben we het nog niet eens over de ruimte die de medewerkers ontnomen wordt om talent en creativiteit te laten groeien veroorzaakt door de vele procedures en hoog opgelopen bureaucratie. Het gaat er dus om open organisatievormen te bedenken met participatie van cliënten. Een organisatievorm die recht doet aan de optimale interactie tussen professional en cliënt en daar zijn gedeelde opvattingen bepalend in.
Of het nu anders organiseren, nieuw organiseren of zelforganiseren heet, doet er niet toe. Hoe er uiteindelijk wordt omgegaan met cliënten is afhankelijk van organisatie-opvattingen of individuele opvattingen.
Organisaties moeten daardoor beginnen met uit te dragen waar ze voor staan; positie te nemen. Duidelijk hebben wat je missie, visie en doelen zijn. Eerst richten, dan inrichten en daarna verrichten. Je organiseert jezelf dus op een manier die dienend is aan je ambitie. Opvattingen delen en expliciet maken en organisatievormen laten ontstaan die steunend zijn aan de gewenste opvattingen.
Een keuze voor zelforganisatie kan hierin de juiste keuze zijn. Maar dit hoeft niet. Kan je tevreden klanten hebben met leidinggevenden op je teams? Ja! Kan je gelukkige medewerkers hebben met een leidinggevende op je team? Ja! Kan je financieel gezond zijn met een leidinggevende op je team? Ja! Is het succes van zelforganisatie bij een andere organisatie een garantie voor een succes in je eigen organisatie? Nee!
Maar waarom is de trend rond zelforganisatie in de zorg dan toch hard op weg de nieuwe status quo te worden? Omdat we stiekem allemaal weten dat de schaalvergroting in de zorg, die is doorgevoerd in de vorige eeuw, heeft geleid tot relatief veel managers in de zorg. Omdat hierdoor de beslissingen over de zorg vaak niet meer worden gemaakt op de werkvloer in het contact tussen de cliënt en zorgprofessional. De regie is hiermee verdwenen van de werkvloer. Bovendien lijkt de kwaliteitsborging te zijn doorgedraaid in een bureaucratie van jewelste. En hiermee is controle veelal een grotere motivator voor gedrag geworden dan vertrouwen. En het kost ook nog eens te veel geld om dit alles in stand te houden.
Dus dat is wellicht ook wel het mooiste aan de beweging die nu wordt gemaakt in zorgend Nederland. Of een organisatie nu kiest voor zelforganisatie of niet. Veranderen dwingt organisaties per definitie ertoe weer na te denken over wie ze zijn, wat hun ambitie is en wat hun taak is. Om deze opvattingen richtend te laten zijn aan gedrag en bedrijfsvoering. Om zodoende extra toegevoegde waarde aan de cliënt te kunnen leveren.
De zorg wordt persoonlijker, meer op maat. De cliënt komt weer centraal te staan. De zorgprofessional krijgt meer vertrouwen en de ruimte om te werken vanuit vakmanschap en vanuit alle talenten die hij of zij bezit. En de organisatie? Die wordt ingericht rondom en faciliterend aan de relatie tussen de zorgprofessional en cliënt. En veelal kan dit alles ook nog voor minder geld.
Met de woorden van Wouter Hart (verdraaide organisaties) ervaren veel zorgorganisaties hun transitie dan ook als ‘Terug naar de bedoeling’. En dan zijn ze volgens ons op de goede weg.
Door Anne Jan de Witte en Cyril Moonen
Anne Jan de Witte en Cyril Moonen zijn als zelfstandig professional aangesloten bij Berckeley Square. Zij adviseren en coachen o.a. organisaties in de zorg bij hun transformatie naar zelforganisatie.
Berckeley Square is een eigenwijs organisatie-ontwikkelbureau met ruime ervaring in het begeleiden van organisaties in hun transitie naar zelforganisatie. Zelf heeft het team van Berckeley Square twee jaar geleden de stap gemaakt en werkt sindsdien zelforganiserend.
Annemarie van Dalen is organisatieantropoloog, bestuurder, organisatieadviseur en toezichthouder van zorgorganisaties. Zorgvernieuwing is haar expertise. Ze doet hier onderzoek naar en schrijft erover in o.a. ‘Uit de schaduw van het zorgsysteem, hoe Buurtzorg Nederland zorg organiseert’.